جنگل های مانگرو - سفر ارزان به دبی

به گزارش سفر ارزان به دبی، یکی از جوامع و چهره های جالب گیاهی ایران جنگل های مانگرو هستند که نواحی ساحلی خلیج فارس و دریای عمان قرار گرفته اند. جنگل های مانگرو ایران در گستره جذر و مد، مصب هاو جزایر بین خورها در طول سواحل کشیده شدهاند که به صورت جوامع کوچک و بزرگ گسسته یا پیوسته دیده می شوند .جنگلهای مانگرو ایران آخرین حد پراکنش جنگل ها در آسیای جنوب غربی به شمار می آید پراکنش جنگل ها در ایران از شرقی ترین بخش دریای عمان در ایران ،در خلیج گواتر آغاز می

جنگل های مانگرو

نویسنده: محمد انتظامی

یکی از جوامع و چهره های جالب گیاهی ایران جنگل های مانگرو هستند که نواحی ساحلی خلیج فارس و دریای عمان قرار گرفته اند. جنگل های مانگرو ایران در گستره جذر و مد، مصب هاو جزایر بین خورها در طول سواحل کشیده شدهاند که به صورت جوامع کوچک و بزرگ گسسته یا پیوسته دیده می شوند .جنگلهای مانگرو ایران آخرین حد پراکنش جنگل ها در آسیای جنوب غربی به شمار می آید پراکنش جنگل ها در ایران از شرقی ترین بخش دریای عمان در ایران ،در خلیج گواتر شروع می شود و با حرکت به غرب خلیج فارس و زیاد شدن عرض جغرافیای در رویشگاه نایبند در استان بوشهر انتها می یابد جنگل های مانکرو در ایران شامل دو گونه اند:

- Avicennia marina

- Rhizophora mucronta

جنگل های مانگرو با سایر زیست بوم ها جنگلی تفاوت اساسی دارند این جنگل ها نه به خشکی تعلق دارند نه به دریا بلکه مشترک بین آب و خشکی اند.جنگل های مانگرو ایران ،جنگل های یکدست هستند که از گونه حرا تشکیل شده اند در بخش کوچکی ار سواحل جنوبی ایران در خور بندر جاسک گونه چندل نیز در وسعت کم دیده می شود.بخش عمده جنگل ها در نواحی مرکزی خلیج فارس واقع شده اند. بزرگترین جامعه متحد جنگلی در جزیره قشم و محدوده خمیر واقع شده اند که با مسافتی حدود ده هزار هکتار جنگل هایی مترکم،نیمه متراکم،کم تراکم و پراکنده وسیع ترین و مرغوب ترین اراضی جنگلی مانگرو ایران را تشکبل می دهند .این جنگل ها به طور عام ساحلی هستند و در حاشیه رود خانه ها دیده می شوند.

گونه های مانگرو در ایران صفات مشترکی دارند و جهت بقائ از از ویژگی های خاصی برای استقرار پیروی می نمایند مهمترین آنها عبارتنند از:

1) در عرض های جغرافیایی خاص زندگی می نمایند (در عرض جغرافیایی 25 تا27 درجه شمالی وطول شرقی55 تا 65 توسعه یافته اند ودر عرض جغرافیایی بیش از 28 درجه اراضی مانگرو قطع می شوند).

2) محل استقرار آنها در منطقه جذر مدی است واز ساحل شروع و تا آخرین حد اثر جزر ومد ادامه دارند.

3) مانگرو های ایران ساحلی هستند ودر حاشیه خورها و مصب رودخانه ها مستقراند.

4) خاک مورد احتیاجآنها از نوع خاک گل آلود، لجنی ،شور و اشباع از آب هستند.

5) جهت تطابق با محیط اقدام به بروز ویژگی های خاصی نموده اند که باعث استقرار آنها می شود مهمترین آنها عبارتنند از:

ـ فراوری ریشه های هوایی تنفس نماینده به نام pneumatophores

ـ خاصیت زنده زایی بذر

ریشه های تنفس نماینده به اشکال مختلف در گونه های مختلف تشگیل می شوند که علاوه برنقش تنفس در محیط بی هوازی موجب استقرار گیاه در محیط بی ثبات بستر می گردند هم چنین بذر در گونه های حرا و چندل زنده زا است ،زنده زایی در اصل اهرم سازوکار فراوری مثل است

6) به طور عام به صورت درختچه ودرخت با تاج گسترده هستند

7) در محیط زندگی خود حاکم مطلق بوده و سایر گونه ها قادر به رقابت با آنه نیستند.

8) در هنگام مد تنها تاج درختان بالاتر از سطح آب قرار می گیرد و بقیه اندام گیاه در زیر آب قرار گرفته است

9) دارای خصوصیات خاصی هستند این جنگل ها در حد فاطل خشکی و در زندگی می نمایند نه به خشکی مطلق دارند ونه به دریا بلکه بین هر دو زیست بوم قرار دارند.

10) جزر ومد در شکل گیری مانگرو ها نقش اساسی دارد.

11) مانگرو ها نسبت به شرایط محیطی ،آب و هواو شوری مقاومت زیادی دارند که تحمل گونه حرا نسبت به شرایط مذکور بیشتر از گونه چندل است.

گونه های تشکیل دهنده مانگرو در ایران :

گونه حرا

گونه حرا به نام علمی Avicennia marina از جنس Avicennia واز خاانواده AVICENNIACEAE که به افتخار ابوعلی سینا که اولین بار آن را تشخیص داده نامگذاری شده است.حرا بردباری زیادی نسبت به شرایط مختلف اکولوژی دارد و نسبت به تغییرات آب و هوا و شوری از مقاومت زیادی بر خوردار است به گونه ای که در بارندگی های2500 میلیمتر در شرق آسیا تا حداکثر 200 میلیمتر در ایران از کیفیت مناسب و یکسان بر خوردار است و دامنه شوری وسیعی از 35 تا 50PPT را تحمل می کند .

خاک منطقه ها استقرار آن خاکی است غرقابی شور ،ریز دانه و قهوهای تا سیاهرنگ و بد بو .در هنگام مد بخش بیشتر اندام های هوایی در داخل آب قرار میگیرد و فقط تاج درخت معین است به همین علت به صورت شناور نمایان امی شودولی در هنگام جزر کلیه اندام های هوای و ریشه های هوایی قابل تشخیص هستند .

اهمیت اقتصاد گونه حرا در ارزشهای مستقیم و غیر مستقیم آن است بخش عمده کاربرد آن به علت استفاده از سر شاخه هاست که به مقدار زیاد قطع و مورد تغذیه دام قرار می گیرد ، ارزش های غیر مستقیم حرا عبارتند از جلو گیر از فرسایش سواحل ، حفظ محیط زیست ،تنوع زیستی ، کاهش انرژی امواج و قدرت تخریبی طوفان و منطقه ها آبزی پروری هستند.

1) ویژگی های اختصاصی :

گونه حرا جهت سازگاری با محیط ویژگی های خاصی به توضیح زیر دارد که باعث بقائ و استقرار در شرایط زیستی سخت شده است:

ـ ریشه ها

حرا دارای دو ریشه است ریشه اصلی وکم عمق که در زیر خاک قرار گرفته است . ریشه های هوایی تنفس نماینده که از ریشه اصلی تشکیل ودر روی خاک قرار می گیرد و با عث تنفس گیاه در محیط بی هوازی اطراف خود می شوند ریشه اصلی به علت غلظت زیاد نمک در خاک اشباع از آب پیرامون ریشه و بالا بودن سطح سفره آب های زیر زمینی قادر نیست اعمال فیزیولوژیکی لازم را به تنهایی وبه صورت کامل برای گیاه انجام دهداز این رو اقدام به فراوری ریشه های هوایی در سطح انبوه نموده است که به تعداد زیاد و در شعاع گسترده ای دور هر درخت را فرا گرفته است

اهمیت ریشه های هوایی در محیط زیست گونه حرا به توضیح زیر است :

الف)تنفس نماینده هستند و در واقع به صورت یک سیستم تهویه عمل می نمایند، عمل کرد ریشه های تنفس نماینده بدین گونه است که برای لحظه ای باز می شوند و عدسک آنها تنها اجازه ورود هوا را می دهند ، وقتی که ریشه های تنفس نماینده به طور کامل زیر آب می فرایند اکسیزن بین سلول آن مصرف می شود و فشار در آن منفی شده و CO2 تشکیل می شود وقتی ریشه ها از آب خارج می شوند فشار منفی ایجاد شده به علت اکسیزن کم شده و عمل تهویه انجام می شود

ب) باعث استقرار گیاه در خاک گل آلود و غرقابی می شود

ج)سیستم استقرار و ریشه دوانی خاص حرا باعث کاهش اماوج شده و حرکات ملایم موجی ایجاد می کند که علاوه بر تاثیر گذاری در استقرار و بقائ جامعه گیاهی مزبور محل امنی را برای انواع جانوران آبزی فراهم می آورد

ـ بذر

یکی از مهمترین ویژگی های خاص گونه حرا شیوه تولی مثلی آن است بدین ترتیب که بذر های آن زنده زا هستند و گونه حرا زنده زای کامل نیست و به آن شبه رنده زا یا نیمه زنده زا می گویند زیرا بذر ها قسمتی از مراحل رویش خود را بر روی درخت و قسمتی را در محیط باتلاقی انجام می دهد یکی از علت شبه زنده زایی گونه حرا مقاومت در مقابل شوری زیاد می باشد که گیاه می تواند بخش عمده مراحل زندگی خود را در خاک شور و گل آلود طی نماید

ـ ساختار برگ

برگ دارای پوسته ضخیم سبز رنگ و براق است در زیر پوسته روزنه های هوایی بزرگ و فرو رفته وجود دارد ،روزنه ها پوشیده از کرک هستند

طریقه مقابله با شوری بدین گونه است که در داخل برگ های حرا نیروی مکشی به وجود می آید در این حالت فشار اسمزی به وجود آمده از فشار اسمزی داخل خاک بیشتر است که سبب می شود ریشه ها فقط آب خالص را از خود عبور و به برگ ها منتقل نمایند وبه این ترتیب از ورود نمک جلو گیری می شود

2) ویژگی منطقه ها استقرار

گونه حرا در خلیج فارس و دریا عمان در منطقه ها زیر مستقر است

ـ اراضی باتلاقی ،پر از گل و لای و شور

ـ اراضی تحت تاثیر جذر و مد دریا

ـ اراضی با عرض جغرافیایی حداقل 25 درجه و طول حداقل 55 درجه

ـ حاشیه خور های اصلی و فرعی و آبراهه ها

3) ویژگی های مرفولوژیک

حرا گونه ای است درختچه ای یا درختی به ارتفاع 3 تا 5/5 متر که در طبقات تراکمی مختلف و در منطقه ها مختلف ابعاد متفاوتی دارد در منطقه ها متراکم و نیمه متراکم به صورت درخت و درختچه بزرگ دبده می شود که ارتفایی حدود 3 متر و در منطقه ها تنک به صورت درخچه های کوچک با خیلی کوچک ملاحظه می شوند که ارتفاعی بین 1 تا 2 متر دارند پوست درخت ضخیم به رنگ خاکستری قهوه ای یا قهوه ای تیره می باشد که در درختان مسن قهوه ای تیره است ودر درختان جوان به رنگ روشنتر نمایان می شود. یک تنه اصلی دارد که در هنگام مد در آب قرار می گیرد از تنه اصلی شاخه های فرعی زیادی می رویند که تقریبا قطری برابر قطر تنه اصلی دارند .برگ ها به تعداد زیاد در هر شاخه دیده می شوند رنگ برگ سبز تیره و براق است و شگل برگ ساده ضخیم ،نیزه ای ریا، چرمی و بدونه دندانه است . در سطح زیرین دارای کرک های سفید رنگ است که به صورت لایه نازکی برگ را در بر گرفته و در سطح رویین براق است طول برگ 5 تا 7/5 سانتیمتر است گل زرد رنگ روشن و خوشبویی دارد.

ـ بذر

بذر زنده زا مخروطی شکل و دارای ریشه چه دراز می باشد ریشه چه در گونه چندل نسبت به سایر گونه های مانگرو بلند تر است بذر ها در روی درخت مادر جوانه می زنند و تمام مراحل رویشی را روی درخت مادری انجام می دهند . به همین علت به آنها زنده زای کامل یا واقعی می گویند یکی از علت این امر مقاومت کم این گیاه نسبت به شوری است زمان شروع ظهور میوه از اردیبهشت ماه است که از آن موقع شروع به جذب آب نموده باد می کند و در تیر ماه پس از کامل شدن روی درخت به زمین افتاده و کشت می شود از خصوصیات شاخص چندل قدرت تکثیر زیاد و سریع آن است که در جامع مانگرو ها دارای سریع ترین تکثیر می باشد .تکثیر زیاد به علت بلندی ریشه چه آن است که باعث کشت سریع آن در محیط و تکثیر و کسترش در سطح وسیع می شود .

4) ویژگی های منطقه ها استقرار

▪ اراضی باتلاقی گل ولای دار و شور

▪ محدوده جزر ومد ، حاشیه خور ها و مصب

ـ ساختار برگ

ساختمان و تغییر شکل برگ جهت بقای چندل در زیست بوم مانگروها در ایران همچونه گونه حرا است

ـ سازگاری با محیط

از نظر سازگاری با محیط مانند گونه حرا است ولی نسبت به شوری حساس تر است و مانند حرا دامنه شوری زیاد را تحمل نمی نمایند از طرف دیگر نسبت به تناوب های متفاوت غرقاب و حدود جزر ومدی عمق گل ولای به شدت حساس است

5) ویزگی های مورفولوزیکی

گونه ای است درختی با ارتفاع 4متر به بالا که در ایران به مقدار های مختلف حداکثر تا 8متر دیده شده است تنه درخت صاف ،بلند و راسخ شگل هستند پوسته بسیار ضخیم به رنگ خاکستری ،تاج درخت تخم مرغی شکل ،بیضوی ودر برگ ها ساده ضخیم ،چرمی ،تخم مرغی و گوشتی است گل ها به رنگ سفید مایل به زرد دیده می شوند

عوامل موثر در شکل گیری مانگرو ها

الف) راهای آبی

جنگل های مانگرو در رابطه مستقم با راه های آبی هستند مانگرو ها در ایران در حاشیه خور های فرعی و اصلی و آب راه ها واقع شده اند بنابر این انواع محیط های آبی و خصوصیات آنها بر استقرا و شکل گیری مانگرو تاثیر مستقیم دارند

ب)آب شیرین

یکی از مهمترین عوامل رشد و استقرار مانگرو هاست به آب و هوای ناحیه مقدار حوضه آبخیز،رسوب ها

حرکات رود خانه ای ،جزر ومد بستگی دارد

ت)فصل خشکی

فصل خشک طولانی موجب عدم استقرار جنگ های مانگرو می باشد

ث)عرض جغرافیای

مانگرو ها در ایران در عرض های جغرافیای مساعد پراکنش دارد (25تا28)

ج)جزرو مد

جزر ومد با حرکات خود مواد غذایی را در زیست بوم های مانگرو وارد می نمایند و مواد غذای را در خود حل نموده و محصول غذای را به زیست بوم مانگروها وارد و مواد زائد و مانده را خارج می کند تناوب جزر ومد بر غلظت اکسیزن و مواد غذایی تاثیر می گذار و موجب کاهش یا افزایش آن می شود

خ)غرقاب

غرقاب نیز از مهمترین عوامل استقرار عوامل جنگل های مانگرو می باشد در جنگل های مانگرو ایران مقدار غرقاب بستر جنگل ها در منطقه ها مختلف فرق دارد و همین تناوب موجب به وجود آمدن جنگل های متفاوت از نظر کمی و کیفی شده است

ح)شوری

جنگل های مانگرو در راه چاره مختلف رشد و تکامل خود به مقدار معینی نمک احتیاج دارند اگر مقدار نمک بیش از حد لازم باشد برای گیاه مضر است و اگر کمتر از حد معمول باشد نیز گیاه قادر نیست مراحل زندگی خود را تکمیل نماید معمولا شوری بیش از 4پی پی تی را تحمل می نمایند.

اجتماعات جانوری

اجتمات جانوری جنگل های مانگرو در ایران عبارت اند از:

1) بی مهرگان

2) شکم انتها

3) انواع دو کفه ای ها

4) سخت پوستا

5) مهره داران

متداولترین میگو که در جوامع مانگروی زندگی می نمایند شاه میگو با نام علمی Macrobrachium rosenbergii است که بیشتر در منطقه های که با آب شیرین در ارتباط است دیده می شود از سایر میگو ها می توان به indicus , monodon اشاره نمود. ماهیان شناخته شده در جنگل های حرا 32 گونه هستند که به 17 خانواده تعلق دارند در بین ماهیان ماهی گل خورک muds kipper در منطقه ها گلی اجتماعات مانگرو ها دیده می شوند که از مهمترین ماهیان جنگل های حرا محصوب می باشند سایر ماهیان اغلب منشاء دریایی داشته و به هنگام مد وارد خورها شده و در این نواحی به تغذیه می پردازند از ماهیان منطقه می توان به : شانک،پو ،سفره ماهی قهوه ای ،گل خورک ،سنگسر ،ساردین ، زردک ، کفشک اشاره نمود .

گل خورک هاکه ماهیان خزنده نیز نامیده می شوند از گونه های آشنا و دائمی منطقه هستند گل خورک ها ماهیانی شبیه به خزندگان می باشند . مانند خرچنگ ها در کفه های گلی حفره هایی ایجاد می نمایند و در هر دو حالت جزر و مد فعال اند این ماهیان بیشتر اوقات جود را در خارج آب می گذرانند به خاطر ساز گاری با محیط دارای اندام های هستند که همچون دوزیستان اجازه می دهند بر روی یستر گلی بخزند و بجهند ویا به سرعت در حفرات گلی خود را پنهان نمایند حرکت آنها در واقع از طریق باله های سینه ای همراه با جهش یا جست و خیز است .

چشم های بر جسته آن ها برای دید هوایی واضح تغییر یافته در حالی که توانایی آنها برای تماشا در زیر آب کاهش پیدا نموده است. زیر هر چشم جانور پیاله ای پر از آب حاصل از چین خوردگی های پوستی وجود دارد که زمانی که چشم هایش به خاطر در معرض هوا بودن خشک می شود آنها را در درون این ظرف آب مرطوب می کند. گل خورک ها با داشتن باله هایی پا مانند قادرند زمانی که خارج از آب هستند راه بفرایند، از موانع بالا بفرایند و حتی از نقطه ای به نقطه دیگر جست بزنند. از طرفی آنها قادرند هم در آب و هم در خشکی تنفس نمایند.

توانایی ترک آب این ماهی را قادر نموده تا پهنه های گلی کم عمق را مورد بهره برداری قرار دهد اما سوراخ های آبی هم چنان برای بیشتر گونه های گل خورک منزلگاه و پایگاه اصلی بوده و از این محل است که فعالیت های خشکی خود را شروع نموده و زمانی که از طریق صیادانی تهدید می شود به آنجا عقب می نشیند. گل خورک ها زمانی که آب پایین است در خطر شکار شدن از طریق پرندگان ساحلی و هم چنین تعدادی دیگر از حیوانات خشکی مانند مارها و پستانداران قرار دارند.

از سوی دیگر هنگامی که آب بالا است بیشتر گونه های گل خورک برای اجتناب از مورد حمله قرار گرفتن از طریق ماهیان صیادی که آب های کم عمق را می کاوند، در سوراخ های زیرآب رفته خود پناه می گیرند. یک سوراخ علاوه بر استفاده شدن به عنوان پناهگاه هم چنین می تواند به عنوان پرورشگاهی برای بزرگ کردن تخم ها نیز به کار رود.هر بهار نر ها برای ایجاد قلمرو های فردی سطح گلی را کنده و سوراخی حفر می نمایند .

خزندگان جنگل های مانگرو شامل 2 گروه لاک پشت دریایی شامل لاک پشت عقابی و لاک پشت سبز و5 گونه مار است از پرندگان می توان به پلیکان ، حواصیل ،فلامینگو،عقاب ماهیگیر ،شاهین ، زنبور خور ، پرستو ، چکاوک ، تو کا،صدف خور را می توان نام برد.

منبع: سایت آفتاب

/س

منبع: راسخون